کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم مردان)؛ علائم، دلایل و درمان آن

کمبود تستوسترون در مردان (هیپوگنادیسم مردانه) وضعیتی است که در آن بیضه‌های شما به اندازه کافی تستوسترون تولید نمی‌کنند.

چندین عامل مختلف می‌توانند باعث بروز این مشکل شوند. از جمله شرایط یا آسیب‌هایی که بر بیضه‌ها، غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس شما تأثیر می‌گذارد. البته کمبود تستوسترون با درمان جایگزینی تستوسترون قابل درمان است.

این نوشته فقط برای افزایش دانش و آگاهی مخاطبان است. برای درمان هرنوع مشکل سلامتی باید تحت نظر پزشک متخصص باشید.

آشنایی کلی با کمبود تستوسترون در مردان

تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم مردانه) وضعیتی است که در آن بیضه‌های شما به اندازه کافی تستوسترون (هورمون جنسی مردانه) تولید نمی‌کنند. بیضه‌ها غدد جنسی (ارگان‌های جنسی) در افرادی هستند که در بدو تولد مذکر هستند. به طور خاص، سلول‌های لیدیگ در بیضه‌های شما تستوسترون می‌سازند.

تستوسترون پایین باعث بروز علائم مختلفی در سنین مختلف می‌شود. سطح تستوسترون در بزرگسالان به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد.

نام‌های دیگر تستوسترون پایین و هیپوگنادیسم مردانه عبارتند از:

• سندرم کمبود تستوسترون
• کمبود تستوسترون
• هیپوگنادیسم اولیه
• هیپوگنادیسم ثانویه
• هیپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک
• هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک

تستوسترون چه کار می‌کند؟

تستوسترون آندروژن اصلی است. رشد ویژگی‌های مردانه را تحریک می‌کند و برای تولید اسپرم (اسپرماتوژنز) ضروری است. سطح تستوسترون به طور طبیعی در مردان بسیار بالاتر از زنان است.

تستوسترون به حفظ و توسعه صفات مردانه کمک می‌کند؛ مثل:

• رشد اندام‌های جنسی و اندام تناسلی مردان
• توسعه توده عضلانی
• سطح کافی گلبول های قرمز
• تراکم استخوان
• عملکرد جنسی و تولید مثل

بدن شما معمولاً سطح تستوسترون خون را به شدت کنترل می‌کند. تستوسترون معمولا صبح‌ها در بالاترین سطح ممکن است و در طول روز کاهش می‌یابد.

هیپوتالاموس و غده هیپوفیز به طور معمول میزان تستوسترون تولید و آزاد شدن بیضه‌ها را کنترل می‌کنند.

هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) را ترشح می‌کند که غده هیپوفیز را تحریک می‌کند تا هورمون لوتئین کننده (LH) ترشح کند.

LH به غدد جنسی شما (بیضه‌ها در مردان یا تخمدان‌ها در زنان) می‌رود و تولید و ترشح تستوسترون را تحریک می‌کند. هیپوفیز همچنین هورمون محرک فولیکول (FSH) را برای تولید اسپرم ترشح می‌کند.

هر گونه مشکل در بیضه‌ها، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز می‌تواند باعث کاهش تستوسترون (هیپوگنادیسم مردانه) شود.

سطح پایین تستوسترون چقدر است؟

انجمن اورولوژی آمریکا (AUA) تستوسترون خون کمتر از 300 نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) را برای بزرگسالان کمبود تستوسترون می‌داند.

با این حال، برخی از محققان و ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی با این موافق نیستند و ادعا می‌کنند که سطوح کمتر از 250 نانوگرم در دسی لیتر به عنوان کمبود تستوسترون در نظر گرفته می‌شود.

کمبود تستوسترون چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

هیپوگنادیسم مردانه یک وضعیت پزشکی است که می‌تواند پسران و مردان را در هر سنی از بدو تولد تا بزرگسالی تحت تاثیر قرار دهد.

وضعیت کمبود تستوسترون بیشتر در افراد زیر رخ می‌دهد:

• مردان در سنین بالا
• افراد مبتلا به چاقی
• دیابت نوع 2 که به خوبی مدیریت نشده باشد
• افراد درگیر با آپنه انسدادی در خواب
• دارای شرایط پزشکی مزمن مانند اختلال عملکرد کلیه یا سیروز کبدی
• افراد مبتلا به بیماری‌های خاص مثل ایدز

تستوسترون پایین در میان مردان چقدر شایع است؟

تخمین میزان شیوع پایین تستوسترون برای محققان دشوار است؛ زیرا مطالعات مختلف تعاریف متفاوتی برای تستوسترون پایین دارند.

داده‌ها نشان می دهد که حدود 2٪ از مردان ممکن است تستوسترون پایین داشته باشند. مطالعات دیگر تخمین زده‌اند که بیش از ۸ درصد از مردان در سنین 50 تا 79 سالگی دچار کمبود تستوسترون هستند.

علائم کمبود تستوسترون چیست؟

علائم تستوسترون پایین می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد، به خصوص بر اساس سن.

علائمی که تقریبا به طور قطعی کمبود تستوسترون در مردان را نشان می‌دهد عبارت است از:

• کاهش میل جنسی
• اختلال در نعوظ
• ریزش موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی
• کوچک شدن بیضه‌ها
• گرگرفتگی
• تعداد کم یا صفر اسپرم (آزواسپرمی) که باعث ناباروری مردان می شود.

سایر علائم تستوسترون پایین در مردان بزرگسال عبارتند از:

• حالت افسردگی
• مشکلات تمرکز و حافظه
• افزایش چربی بدن
• بزرگ شدن بافت سینه مردانه (ژنیکوماستی)
• کاهش قدرت و توده عضلانی
• کاهش استقامت

چه چیزی باعث کاهش سطح تستوسترون می‌شود؟

چند دلیل احتمالی برای کاهش تستوسترون وجود دارد. دو نوع هیپوگنادیسم (کمبود تستوسترون) مردانه عبارتند از:

• هیپوگنادیسم اولیه (اختلال بیضه)
• هیپوگنادیسم ثانویه (اختلال هیپوفیز/هیپوتالاموس)

علل هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه نیز به دو دسته مادرزادی (در بدو تولد) یا اکتسابی (که بعداً در کودکی یا بزرگسالی ایجاد می‌شوند) تقسیم می‌شود.

علت هیپوگنادیسم اولیه مردان

هیپوگنادیسم اولیه زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی در بیضه‌ها وجود داشته باشد که به آن‌ها اجازه تولید سطوح طبیعی تستوسترون را نمی‌دهد.

نام دیگر هیپوگنادیسم اولیه هیپوگنادیسم هایپرگنادوتروپیک است. در این نوع، غده هیپوفیز شما در پاسخ به سطوح پایین تستوسترون، هورمون لوتئین کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) (معروف به گنادوتروپین) بیشتری تولید می کند.

سطوح بالای این هورمون‌ها (LH و FSH) به طور معمول به بیضه‌ها می‌گوید که تستوسترون و اسپرم بیشتری تولید کنند. با این حال، اگر بیضه‌ها آسیب دیده باشند (که اغلب در شیمی‌درمانی اتفاق میفتد) یا از دست رفته باشند، آن‌ها نمی‌توانند به افزایش سطوح گنادوتروپین پاسخ دهند. در نتیجه، بیضه‌ها تستوسترون و اسپرم خیلی کم تولی می‌کنند یا اصلا تولید نمی‌کنند.

گاهی اوقات در هیپوگنادیسم اولیه سطح تستوسترون در محدوده طبیعی و گنادوتروپین (LH و FSH) بالا است. در این شرایط متخصص به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید که آیا نیاز به درمان دارید یا خیر.

شرایط مادرزادی که بر بیضه‌ها تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به هیپوگنادیسم اولیه شود عبارتند از:

• عدم وجود بیضه در بدو تولد (آنورشی)
• بیضه های نزول نکرده (کریپتورکیدیسم)
• هیپوپلازی سلول لیدیگ (توسعه نیافتگی سلول های لیدیگ در بیضه ها)
• سندرم کلاین فلتر (یک بیماری ژنتیکی که در آن نوزادان پسر با یک کروموزوم X اضافی به دنیا می آیند: XXY به جای XY).
• سندرم نونان (یک بیماری ژنتیکی نادر که می تواند باعث تاخیر در بلوغ، نزول بیضه ها یا ناباروری شود)
• دیستروفی میوتونیک (گروهی از اختلالات ارثی به نام دیستروفی عضلانی)

شرایط اکتسابی که بر بیضه‌ها تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به هیپوگنادیسم اولیه شود عبارتند از:

• آسیب یا برداشتن بیضه
• اورکیت که التهاب یک یا هر دو بیضه است. این اغلب نتیجه یک عفونت باکتریایی مانند عفونت مقاربتی است. اما می تواند به دلیل عفونت های ویروسی مانند اوریون باشد.
• شیمی درمانی یا پرتودرمانی برای بیضه‌ها
• انواع خاصی از تومورها
• استفاده بی رویه از استروئیدهای آنابولیک

علت هیپوگنادیسم ثانویه مردان

اختلالات مربوط به هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز باعث هیپوگنادیسم ثانویه می‌شود. در این شرایط دلیل کمبود تستوسترون در مردان به اختلال در فعالیت غده هیپوفیز و یا هیپوتالاموس مربوط است. این به عنوان هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک شناخته می‌شود زیرا سطوح پایینی از هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) وجود دارد. این سطوح پایین باعث کاهش تستوسترون و اسپرم می‌شود.

شرایط مادرزادی که می‌تواند منجر به هیپوگنادیسم ثانویه شود عبارتند از:

• هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک ایزوله (شرایطی که باعث کاهش سطح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از بدو تولد می شود).
• سندرم کالمن (یک بیماری ژنتیکی نادر که باعث از بین رفتن رشد سلول‌های عصبی در هیپوتالاموس می‌شود که هورمون آزاد کننده گنادوتروپین را تولید می‌کنند. همچنین می‌تواند باعث کمبود حس بویایی شود).
• سندرم پرادر ویلی (یک اختلال ژنتیکی نادر چند سیستمی که می‌تواند باعث اختلال عملکرد هیپوتالاموس شود).

شرایط اکتسابی که می‌تواند منجر به هیپوگنادیسم ثانویه شود عبارتند از:

• کم کاری هیپوفیز (این وضعیت ممکن است ناشی از آدنوم، بیماری ارتشاحی، عفونت، پرتودرمانی یا جراحی باشد که غده هیپوفیز شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد).
• هیپرپرولاکتینمی
• اضافه بار آهن (هموکروماتوز)
• آسیب مغزی
• سندرم کوشینگ
• سیروز کبدی
• نارسایی کلیه
• HIV/AIDS
• مصرف بی رویه الکل
• دیابت کنترل نشده
• چاقی
• آپنه انسدادی خواب
• برخی داروها، از جمله استروژن‌ها، داروهای روانگردان، متوکلوپرامید، مواد افیونی، لوپرولید، گوسرلین، تریپتورلین و مهارکننده های جدیدتر بیوسنتز آندروژن برای سرطان پروستات.

هیپوگنادیسم دیررس (LOH) نوعی هیپوگنادیسم ثانویه مردانه است که در نتیجه پیری به صورت طبیعی ایجاد می‌شود. با افزایش سن، عملکرد هیپوتالاموس-هیپوفیز و عملکرد سلول‌های لیدیگ که باعث کاهش تستوسترون و یا تولید اسپرم می‌شود، در مردان بدتر می‌شود.

LOH و تستوسترون پایین در مردانی که دیابت نوع 2، اضافه وزن و یا چاقی دارند، شایع‌تر است.

در یک مطالعه، 30٪ از مردانی که اضافه وزن داشتند، دچار کمبود تستوسترون هم بودند، در حالی که تنها 6٪ از افراد دارای وزن نرمال دچار این مشکل بودند.

در مطالعه دیگری، ۲۵٪ از مردان مبتلا به دیابت نوع 2 تستوسترون پایین داشتند.

آزمایش‌های تشخیص کمبود تستوسترون

آزمایش‌های زیر می‌توانند به تأیید تستوسترون پایین و تعیین علت کمک کنند:

• آزمایش سطح تستوسترون کل: این آزمایش معمولاً به دو نمونه از ساعت 8 صبح تا 10 صبح نیاز دارد، زمانی که سطح تستوسترون باید در بالاترین حد خود باشد. اگر بیمار هستید یا اخیراً بیمار شده اید، مهم است که به پزشک بگویید. بیماری حاد ممکن است باعث یک نتیجه کاذب کم شود.
• آزمایش خون هورمون لوتئینیزه کننده (LH) : این آزمایش می‌تواند به تعیین اینکه آیا علت کاهش تستوسترون مشکلی در غده هیپوفیز شما است یا خیر، کمک کند.
• آزمایش خون پرولاکتین : سطوح بالای پرولاکتین ممکن است نشانه مشکلات غده هیپوفیز یا تومور باشد.

نحوه درمان کمبود تستوسترون در مردان

تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم مردانه) با درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) درمان می‌شود. درمان جایگزینی تستوسترون چندین شکل مختلف دارد، از جمله:

• ژل‌های پوستی تستوسترون : ژل را هر روز بر روی پوست تمیز و خشک طبق دستور استفاده می‌کنید. مهم است که ژل را از طریق تماس پوست به پوست به فرد دیگری منتقل نکنید.
• تزریق داخل عضلانی تستوسترون : شاید نیاز باشد هر 1 تا 2 هفته یکبار تزریق را در عضله انجام دهید. مصرف تستوسترون‌های طولانی اثر مثل سایپیونات را می‌توان به مدت ۱۰ الی ۱۲ هفته ادامه داد.
• چسب‌های تستوسترون : این چسب‌ها هر روز طبق دستور پزشک روی پوست خود بچسبانید. بهتر است همیشه در یک نقطه از بدن انجام ندهید و محل چسباندن آن را همیشه تغییر دهید.
• ژل بینی تستوسترون : ژل تستوسترون را سه بار در روز در هر سوراخ بینی بمالید.
• تستوسترون خوراکی : نوع قرصی از تستوسترون آندکانوات برای افرادی که تستوسترون پایینی دارند به دلیل شرایط پزشکی خاص مانند سندرم کلاین فلتر یا تومورهایی که به غده هیپوفیز آنها آسیب رسانده است، در دسترس است.

اگر سابقه موارد زیر را دارید ممکن است نتوانید درمان جایگزینی تستوسترون دریافت کنید:

• سرطان پروستات
• یک توده ارزیابی نشده روی پروستات. همه افرادی که به درمان جایگزینی تستوسترون فکر می‌کنند باید قبل از شروع این درمان تحت غربالگری پروستات قرار گیرند
• سرطان سینه
• نارسایی قلبی کنترل نشده
• آپنه انسدادی خواب درمان نشده

عوارض جانبی درمان جایگزینی تستوسترون چیست؟

عوارض جانبی درمان جایگزینی تستوسترون عبارتند از:

• آکنه یا پوست چرب
• تورم در مچ پا ناشی از احتباس خفیف مایعات
• تحریک پروستات که می تواند باعث علائم ادراری مانند مشکل در ادرار کردن شود
• بزرگ شدن یا حساس شدن سینه ها
• بدتر شدن آپنه خواب
• کوچک شدن بیضه‌ها
• تحریک پوست (در صورت استفاده از جایگزینی موضعی تستوسترون)

ناهنجاری‌های آزمایشگاهی که می‌تواند با درمان جایگزینی تستوسترون رخ دهد عبارتند از:

• افزایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA)
• افزایش تعداد گلبول‌های قرمز
• کاهش تعداد اسپرم و ناباروری (ناتوانی در بچه دار شدن)

آیا می توان از کاهش تستوسترون جلوگیری کرد؟

متخصصان و محققان پزشکی نمی‌دانند دقیقا چگونه می‌توان از کاهش تستوسترون ناشی از شرایط ژنتیکی یا آسیب به بیضه‌ها، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز جلوگیری کرد.

اما برخی عادات سبک زندگی که ممکن است به حفظ سطح تستوسترون در حالت عادی کمک کند عبارتند از:

• داشتن یک رژیم غذایی سالم
• ورزش منظم
• مدیریت وزن
• اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر

منبع: clevelandclinic.org