تاموکسیفن یا کلومیفن؟ بهترین انتخاب برای پاکسازی بعد از دوره استروئید

پس از هر دوره مصرف استروئید، اجرای یک دوره پاکسازی (PCT) اصولی کاملاً ضروری است. دو داروی رایج در این مرحله، تاموکسیفن و کلومیفن هستند. اما تفاوت این دو چیست و در پاکسازی کدام را باید انتخاب کرد؟

متأسفانه بسیاری از بدنسازان اهمیت لازم را به پاکسازی نمی‌دهند؛ در حالی‌که بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند عوارض جدی و گاه جبران‌ناپذیری برای سلامت فرد ایجاد کند.

استروئیدها با وجود تمام خطرات، همچنان به دلیل تأثیرات سریع در عضله‌سازی، افزایش حجم یا چربی‌سوزی، انتخاب بسیاری از ورزشکاران هستند. اگرچه در صورت مصرف اصولی، می‌توانند بسیار مؤثر باشند، اما اجرای یک PCT به‌موقع و علمی، تنها راه ایمن‌سازی بدن در برابر عوارض هورمونی آن‌هاست.

در ادامه به مقایسه دقیق دو داروی تاموکسیفن سیترات و کلومیفن سیترات می‌پردازیم تا بتوانید با آگاهی کامل، انتخاب بهتری برای دوره پاکسازی خود داشته باشید.

این مقاله فقط برای افزایش آگاهی شماست و مصرف خودسرانه هیچ دارویی را توصیه نمی‌کند.

اهمیت پاکسازی پس از دوره استروئید

مصرف استروئیدهای آنابولیک آندروژنیک (AAS) با وجود مزایای قابل توجه در زمینه عضله‌سازی، قدرت بدنی و کاهش چربی، باعث سرکوب محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گنادی (HPG Axis) می‌شود. در نتیجه، تولید طبیعی تستوسترون به شدت کاهش یافته و در صورت عدم مداخله، مشکلات هورمونی جدی ایجاد خواهد شد.

به عنوان مربی فعال در این حوزه، موارد متعددی را مشاهده کرده‌ام که ورزشکاران به دلیل عدم اجرای PCT مناسب، دچار عوارضی همچون کاهش میل جنسی، افسردگی، اختلالات خواب و تحلیل عضلانی شده‌اند. گاهی حتی نیاز به درمان پزشکی تخصصی برای بازیابی محور هورمونی وجود داشته است.

کلومیفن چیست؟

کلومیفن سیترات که با نام‌های کلومیفن یا کلوماید نیز شناخته می‌شود، یک داروی تعدیل‌کننده انتخابی گیرنده‌های استروژن (SERM) است. این دارو در ابتدا برای درمان ناباروری زنان طراحی شد و با تحریک ترشح هورمون‌های LH و FSH، به تخمک‌گذاری کمک می‌کند.

با وجود کاربرد اولیه در حوزه زنان، مطالعات نشان داده‌اند که مصرف کلومیفن در مردان نیز باعث افزایش LH و FSH و در نتیجه تحریک تولید طبیعی تستوسترون می‌شود. به همین دلیل، این دارو به‌طور گسترده در بدنسازی برای دوره‌های پاکسازی پس از مصرف استروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کلومیفن با مهار اثرات استروژن، نقش مؤثری در پیشگیری از عوارض استروژنیک مانند ژنیکوماستی دارد؛ عوارضی که ناشی از تبدیل استروئیدها به استروژن (فرآیند آروماتاز) هستند. لازم به ذکر است که احتمال بروز این عوارض در برخی استروئیدها مانند دیانابول بیشتر از استروئیدهایی مانند ترنبولون است.

در مجموع، کلومیفن با سرکوب فعالیت استروژن در بدن، به بازیابی تعادل هورمونی پس از دوره استروئید کمک می‌کند و از بروز بسیاری از عوارض جانبی جلوگیری می‌نماید.

⭐ تجربه من در مربیگری بدنسازی: وقتی شاگردی دچار افت میل جنسی یا کاهش انرژی بعد از دوره استروئید می‌شود، خیلی وقت‌ها با دوز مناسب کلومیفن می‌توانیم سطح انرژی و تستوسترون بدن او را طی چند هفته به حالت طبیعی برگردانیم. البته با رعایت دوز دقیق و بدون زیاده‌روی.

نیمه عمر کلومیفن چقدر است؟

نیمه عمر کلومیفن سیترات ۶-۵ روز است. یعنی با مصرف یک دوز، تا ۵ الی ۶ روز بعد، اثرات دارو در بدن شما وجود دارد.

تاموکسیفن چیست؟

تاموکسیفن سیترات (نولوادکس) نیز مانند کلومیفن، یک داروی تعدیل‌کننده انتخابی گیرنده‌های استروژن (SERM) است. اگرچه این دارو در ابتدا برای درمان سرطان پستان و گاهی ناباروری زنان ساخته شده، اما در بدنسازی، به‌طور گسترده در دوره پاکسازی (PCT) استفاده می‌شود.

تاموکسیفن از طریق تحریک هیپوفیز برای ترشح گنادوتروپین‌ها باعث افزایش سطح LH و FSH شده و در نتیجه به بازگشت تولید طبیعی تستوسترون کمک می‌کند. این عملکرد در نهایت مشابه کلومیفن است، با این تفاوت که مکانیزم اثر آن کمی متفاوت‌تر است.

هم تاموکسیفن و هم کلومیفن به گیرنده‌های استروژن متصل می‌شوند و مانع فعالیت بیش‌ازحد استروژن در بدن می‌شوند؛ موضوعی که برای پیشگیری از عوارضی مانند ژنیکوماستی و بی‌تعادلی هورمونی پس از دوره استروئید بسیار حیاتی است.

در تجربه کاری‌ام با صدها ورزشکار، همیشه تأکید کرده‌ام که تاموکسیفن باید بر اساس نوع دوره و شرایط فردی انتخاب شود، نه صرفاً تقلید از دیگران یا توصیه‌های سایر افراد. اگرچه از نظر عملکرد کلی شبیه کلومیفن است، اما در برخی شاگردانم پاسخ به تاموکسیفن مؤثرتر و پایدارتر بوده است، مخصوصاً در افرادی که ریسک بالای عوارض استروژنیک داشتند.

حدود دو سال پیش، یکی از شاگردام که دوره نسبتاً سنگینی با تستوسترون انانتات و دیانابول داشت، بدون مشورت و فقط با توصیه یک دوست، کلومیفن را برای پاکسازی انتخاب کرد.
سه هفته بعد از اتمام دوره، با علائم واضح ژنیکوماستی، بی‌حالی و کاهش میل جنسی برگشت پیش من.

وقتی بررسی کردیم، متوجه شدیم که در طول دوره، سطح استروژن خیلی بالا رفته و تنها استفاده از کلومیفن کافی نبوده. بعد از ارزیابی دقیق، ترکیب تاموکسیفن با دوز کنترل‌شده و تعدیل سبک زندگی رو شروع کردیم.
حدود یک ماه بعد، هم علائم ژنیکوماستی کنترل شد، هم خلق‌وخو و میل جنسی او به حالت طبیعی برگشت.

این تجربه نشان داد که نسخه واحد برای همه وجود ندارد و انتخاب بین کلومیفن یا تاموکسیفن باید براساس نوع استروئیدها، طول دوره، تست خون و شرایط جسمی انجام شود.

نیمه عمر تاموکسیفن چقدر است؟

تاموکسیفن نیمه عمر کوتاه در حد ۱۲-۹ ساعت دارد.

با توجه به کم بودن زمان نیمه عمر آن، باید دوز مصرفی یک روز را به دو قسمت تقسیم کنید و دوبار در روز مصرف کنید تا سطح آن در بدن شما همواره بالا باشد.

تفاوت کلومیفن و تاموکسیفن چیست؟

هر دوی این دارو ها عملکرد و نتایج تقریبا یکسان دارند. اما با این حال کمی تفاوت نیز با هم دارند.

ویژگی	کلومیفن	تاموکسیفن
دسته دارویی	SERM (تعدیل‌کننده انتخابی گیرنده‌های استروژن)	SERM (تعدیل‌کننده انتخابی گیرنده‌های استروژن)
هدف اولیه ساخت	درمان ناباروری در زنان	درمان سرطان پستان
نیمه عمر	حدود ۵ تا ۶ روز	حدود ۹ تا ۱۲ ساعت
دفعات مصرف روزانه	یک بار در روز کافی است	دوبار در روز برای حفظ سطح پایدار دارو
تاثیر بر پرولاکتین	تأثیر خاصی ندارد	احتمال کاهش پرولاکتین
کارایی در پیشگیری از ژنیکوماستی	کمتر مؤثر	مؤثرتر در مهار اثرات استروژن در بافت پستان
تحریک LH و FSH	مؤثرتر در تحریک مستقیم LH و FSH	مؤثر، ولی با مکانیسم متفاوت
میزان عوارض روحی و خلقی	در دوز بالا می‌تواند تحریک‌پذیری ایجاد کند	نوسانات خفیف‌تر، بسته به دوز
ترجیح در دوره‌های سنگین استروئیدی	مناسب برای بازیابی تستوسترون	مناسب برای کنترل اثرات استروژن بالا

نکته مهم در مورد تفاوت آن‌ها، تاثیر روی هورمون های پرولاکتین و پروژسترون است. طبق برخی مطالعات، تاموکسیفن می‌تواند باعث کاهش پرولاکتین شود ولی ظاهرا کلومیفن تأثیر چندانی روی این هورمون ندارد.

تفاوت بعدی تاموکسیفن و کلومیفن نیمه عمر آن ها است. همانطور که پیشتر نیز گفته شد، به دلیل نیمه عمر کوتاه تاموکسیفن باید آن را دوبار در روز مصرف کنید. اما کلومیفن نیمه عمر چند روزه دارد و نیازی به مصرف دوزهای آن با فاصله زمانی کم از یکدیگر نیست.

تاموکسیفن یا کلومیفن؟ کدام یک بهتر است؟

در حقیقت، نمی‌توان بین تاموکسیفن و کلومیفن یکی را به عنوان داروی بهتر در دوره پاکسازی معرفی کرد. این که کدام یک را مصرف کنید به چند عامل بستگی دارد. از جمله :

• چه استروئید یا استروئیدهایی را مصرف کرده‌اید
• دوره شما به چه صورت بوده است
• چه دوزی مصرف کرده‌اید
• طول دوره استروئید چقدر بوده است

برای پاکسازی بعد از بعضی دوره های استروئید، فقط باید از کلومیفن استفاده کرد و برای بعضی دیگر، تنها باید به سراغ تاموکسیفن رفت.

اما به طور کلی با وجود تفاوت جزئی تاموکسیفن و کلومیفن، در اکثر دوره های پاکسازی، هردوی این داروها به همراه یکدیگر مصرف می‌شوند؛ زیرا اثرات این دو دارو موازی و هم‌جهت با هم بوده و می‌توانند اثر هم را تقویت کنند.

عوارض جانبی کلومیفن

کلومیفن با هدف کاهش عوارض جانبی ناشی از استروئیدها توسط ورزشکاران رشته بدنسازی مصرف می‌شود. متأسفانه خود این دارو می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد.

اما خبر خوب این است که عوارض جانبی ناشی از کلومیفن بسیار اندک است و حتی ممکن است برخی مردان، آن‌ها را مفید بدانند.

با توجه به این که، دوز مصرفی خیلی زیاد نیست (۲۵ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در روز)، عوارض جانبی خیلی شدید نخواهند بود.

برخی مردان با مصرف کلومیفن، افزایش میل جنسی و احساس شادی را تجربه می‌کنند. زنان نیز با مصرف این دارو از انرژی بیش از حد معمول برخوردار می‌شوند.

این که این موارد را عارضه جانبی یا مزیت بدانیم، به خود شخص بستگی دارد. اما مصرف دوزهای زیاد، می‌تواند باعث تغییرات خلق و خو و تحریک پذیری شود.

مصرف هرگونه داروی مرتبط با پاکسازی هورمونی باید صرفاً بر اساس برنامه‌ریزی دقیق، نظارت متخصص و متناسب با شرایط فردی انجام شود. متأسفانه در موارد متعدد مشاهده شده است که افراد با اتکا به نسخه‌های غیرعلمی منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی یا انجمن‌های آنلاین، اقدام به مصرف خودسرانه دارو کرده‌اند که این موضوع در نهایت منجر به بروز عوارض جدی و اختلالات هورمونی بلندمدت شده است. تنظیم دوز، زمان‌بندی مصرف و انتخاب نوع دارو باید کاملاً بر پایه ارزیابی تخصصی و وضعیت بدنی فرد صورت گیرد.

درست مثل کلومیفن، عوارض جانبی ناشی از تاموکسیفن، با توجه به مقدار دوز مصرف آن متفاوت خواهد بود.

دوز معمول تاموکسیفن در دوره پاکسازی، حدود ۴۰ میلی‌گرم در  روز است.

در اثر مصرف دوزهای بالا، ممکن است تغییرات خلق و خو و افزایش تحریک پذیری بروز کند.

عوارض کلومیفن:

• نوسانات خلق‌وخو
• سردرد و تاری دید در دوزهای بالا
• افزایش میل جنسی در برخی افراد (نه الزاماً منفی)

عوارض تاموکسیفن:

• تهوع خفیف یا گرگرفتگی
• تحریک‌پذیری عصبی در دوز بالا
• احتمال کاهش پرولاکتین (با تأثیر دوگانه)

منابع علمی و پژوهشی (مراجع بین‌المللی)

در تهیه این مقاله از منابع معتبر علمی و مطالعات پژوهشی استفاده شده است تا اطلاعات ارائه‌شده بر پایه شواهد و تحقیقات به‌روز باشد. سه منبع مهم به شرح زیر معرفی می‌شوند:

1. Hormonal effects of tamoxifen in normal and oligospermic men
   پژوهشی منتشر شده در پایگاه PubMed که اثرات تاموکسیفن بر سطح هورمون‌های مردان را بررسی می‌کند.
2. Selective estrogen receptor modulators (SERMs) for the treatment of male hypogonadism and infertility
   مقاله‌ای مرجع درباره کاربرد داروهای SERM مانند کلومیفن و تاموکسیفن در درمان کم‌کاری غدد جنسی و ناباروری مردان.
3. Anabolic–androgenic steroids: How do they work and what are the risks?
   بررسی جامع درباره سازوکار عملکرد استروئیدهای آنابولیک و اهمیت پاکسازی (PCT) در کاهش خطرات هورمونی پس از دوره.